เมื่อ พ.ศ. 2479 คณะรัฐบาลชุดจอมพล ป. พิบูลสงครามได้ลงมติสร้างพุทธมณฑลที่ จ.นครปฐม เพื่อฉลอง 25 พุทธศตวรรษ ในปี พ.ศ. 2500 ซึ่งในครั้งนั้นได้ดำเนินการจัดสร้างพระพุทธรูปประธานพุทธมณฑลขึ้นด้วย โดยผู้ที่ีมีบทบาทสำคัญในการออกแบบและจัดสร้างคือ ศาสตราจารย์ ศิลป์ พีระศรี หรือ Professor Corrado Feroci ศิลปินชาวฟลอเรนซ์ ประเทศอิตาลี ซึ่งเข้ามารับราชการในตำแหน่งช่างปั้น กรมศิลปากร มาตั้งแต่สมัยรัชกาลที่ 6
ศาสตราจารย์ศิลป์ พีระศรี ได้เสนอความเห็นในการจัดสร้างพระพุทธรูปต่อคณะกรรมการจัดงานฯ ไว้ว่า
“ในการสร้างพระพุทธรูป… เราควรจะสร้างขึ้นด้วยความพยายามอย่างดีที่สุด เพื่อที่จะให้พระพุทธรูปนี้ เป็นสิ่งแทนสภาพจิตใจและเป็นแบบฉบับอันแท้จริงในยุคสมัยของเรานี้ด้วย พระพุทธรูปมหึมาองค์นี้จะเป็นเครื่องแสดงถึงสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ และดังนั้น ย่อมจะต้องถูกพิเคราะห์ พิจารณาจากคนหลายชั่วอายุในอนาคตกาล อันจะมีมาต่อไป” (ธวัช รัตนาภิชาติ แปลจากเอกสารที่ท่านนำเสนอ)
(ที่มาภาพ : http://www.snc.lib.su.ac.th/ )
ต้นแบบพระพุทธรูปที่ได้รับเลือกเป็นพระพุทธรูปลีลา ซึ่งถือว่ามีความงามตามอุดมคติ ศาสตราจารย์ศิลป์ พีระศรีได้ใช้ความเพียรพยายามอย่างยิ่งในการปั้นแบบองค์พระให้งดงามสมกับเป็นงานยิ่งใหญ่ที่่ท่านได้รับมอบหมาย จนสำเร็จเป็นพระพุทธรูปต้นแบบสูง ๒ เมตร ก่อนจะขยายเป็น 3.50 เมตร เพื่อนำไปประดิษฐาน ณ มณฑลพิธี ท้องสนามหลวง ในงานฉลอง 25 พุทธศตวรรษ ระหว่างวันที่ 12-18 พ.ค. 2500
ต่อมาในปี พ.ศ. 2523 กรมศิลปากรได้ดำเนินการปั้นหล่อพระพุทธรูปประธานพุทธมณฑลจากองค์ต้นแบบ โดยขยายให้มีขนาดใหญ่ขึ้น เพื่อนำไปประดิษฐานไว้ที่พุทธมณฑล จ.นครปฐม รัชกาลที่ 9 ทรงพระราชทานนามว่า “พระศรีศากยทศพลญาณ ประธานพุทธมณฑลสุทรรศน์”
อ่านบทความ “พระพุทธรูปประธานพุทธมณฑล” โดย แสงอรุณ กนกพงศ์ชัย ฉบับเต็มได้ในวารสารเมืองโบราณ ปีที่ 8 ฉบับที่ 3 (สิงหาคม- พฤศจิกายน 2525) ได้ที่ “10 ปีแรกวารสารเมืองโบราณ” คลิก https://www.yumpu.com/xx/document/view/67708593/-8-3
